Phần 17: Gà và thóc
Một bài học kinh điển.

Đầu những năm 90, một lần tôi có may mắn được tham gia một chuyến đi đặc biệt.

Chuyến đi đó xảy ra một chuyện và câu chuyện đó để lại một ấn tượng sâu sắc có lẽ hết cuộc đời tôi về sau này…

Với nhiều người khác, có thể nó chỉ như một cơn gió thoảng, nhưng với tôi thì khác. Xin kể lại cho mọi người nghe chơi cho vui ạ.

Đoàn tôi lúc đó đi khá đông, nhưng tôi thân với một chú tên chú C, (sau này chú là viện trưởng một viện khoa học tại HN) giờ chú đã nghỉ hưu.

Nơi chúng tôi đi qua là huyện Thường Xuân tỉnh Thanh hóa, nơi này giáp tỉnh Nghệ An, và huyện Sầm Tớ của nước bạn Lào…

Ngày đó chưa mở cửa về kinh tế nên gần như tất cả mọi mặt đều khó khăn… giao thông cũng vậy, có trăm km từ trung tâm tỉnh TH tới biên giới mà phải đi gần cả ngày trời mệt lử mới tới.

Chúng tôi nghỉ chân ở một đồn biên phòng.

Sáng hôm sau mấy anh em chú cháu tranh thủ xuống một khu chợ, tôi không còn nhớ khu chợ vùng sâu xa đó tên là gì nữa rồi. Gọi là chợ thôi, vì người đồng bào từ trong núi mang lâm thổ sản ra nơi này tập trung bán mua trao đổi, cả Nghệ An, Thanh hóa và Lào nữa, chợ chỉ họp đông từ tầm 5, 6 giờ sáng tới tầm 11 – 12 giờ là tan…

Sau khi đi lòng vòng khắp nơi xem bà con mua bán… chúng tôi dừng lại bên một bãi đất bên đường, nơi có hai tảng đá nửa nổi nửa chìm.

Có một người thanh niên, tôi nghĩ khi đó anh ta chỉ chừng hai mấy tuổi… mặc quần áo chàm xanh bạc phếch, đầu tóc bù xù bẩn thỉu… ngồi trước một tấm ni lông cũ nhăn nhúm, trên đó bày vài món sản vật rừng lạ lạ, và bên cạnh có một con mèo khá to, chừng 3 – 4kg bị xích cổ bằng sợi dây cột một hòn đá to kêu meo meo ầm ĩ…

Một chú trong đoàn tò mò hỏi, Này bán mèo à?

Anh đó đáp, Ừ…

– Mèo to này bán thì ai mua, về nuôi nó bỏ đi mất chứ, sao không nuôi mà bán…
– Ừ… bố bảo pán vì nó toàn bắt gà ăn thôi, không chịu bắt chuột lớ…

Cả mấy chú cháu anh em cùng phì cười.

Thấy mấy món đồ, mọi người hỏi:

– Bán những gì đây??
– Cái này là vuốt hổ, răng hổ… cái này là mật gấu, cái này là cao hổ đen…

Ui… mọi người giật mình bắt đầu chú ý và xúm vào.

Chú C cầm một miếng cao hổ và một cái mật gấu khô, là hai thứ đáng giá nhất hỏi anh kia…

– Cái này mua ở đâu hay nhà nấu?

Anh đáp…

– Này đi săn ở rừng thôi, để dành giờ bố bảo pán để lấy tiền cưới vợ chứ…

Tôi không nhớ cuộc mặc cả ra sao, chỉ nhớ chú C và một chú nữa góp tiền mua, vay mượn hết mấy anh em để thêm mà không đủ tiền, chú C đã tháo luôn chiếc nhẫn vàng 4 chỉ đeo ở tay ra để tính thay tiền…

Một chiếc mật gấu rừng, và hơn 5 lạng cao hổ cốt.

Các chú rất vui mừng, vì cho rằng những thứ này có tiền cũng không dễ mà mua được đồ tốt nguyên chất như vầy.

Buổi trưa, tôi rụt rè hỏi chú, Chú ơi, sao đắt vậy mà chú không biết gì người ta chỉ nghe họ nói mà chú đã mua…

Chú cười sảng khoái vỗ vai tôi…

– Chú hỏi mày nhé? Khi mày đi bán mèo vì con mèo không bắt chuột mà chỉ bắt gà… muốn người ta mua mèo, mày phải nói sao? Mèo khôn, bắt chuột tốt… đúng không? Chứ mày nói mèo chỉ bắt gà thì ai mua hả con…

Dạ vâng chú…

– Vậy con thấy thằng đó nó nói mèo nó không…

Tôi lờ mờ thấy những suy nghĩ rất sâu sa và logic của chú.

Đúng rồi… Tại sao anh đó lại nói con mèo vậy, nói thật vậy ai thèm mua…

Còn chú C tôi, chú học ĐH bách khoa và tu nghiệp thêm 7 năm ở Đức nữa, tại thời điểm đó chú đang là PTS, chú nữa cũng là chuyên gia cao cấp học ở Nga hơn 5 năm… các chú đều ở cơ quan cấp bộ và có chức vụ khá cao…

Thanh niên bán hàng kia, chỉ là một thanh niên tầm tuổi con cháu các chú, ở trong rừng, nói tiếng kinh chưa sõi, tôi nghĩ chữ biết anh ta chứ anh ta chắc gì thèm biết chữ…

Sau đó, khi trở về HN chú tôi đã nhờ hẳn anh bạn làm trong viện khoa học CN “thẩm” hộ những món đồ “độc” mà hai chú chung nhau mua được.

Kết quả… mật đểu, và cao trâu chứ không phải Hổ báo gì.

Đắng.

Nhiều năm sau này, mỗi khi chú cháu gặp nhau, lúc chú làm Viện trưởng rồi, mỗi khi tôi tới, chú lại dẹp hết công việc rủ tôi vào phòng chú, hoặc về nhà riêng, hai chú cháu tâm sự có khi suốt đêm… và bao giờ hai chú cháu cũng nhắc tới chuyện đó và cười với nhau.

Chú nói, Phải thừa nhận nó giỏi con ạ. Tao kính nể nó…

Vâng, tôi cũng như chú, cúi đầu kính nể anh đó. Nếu anh có còn sống đọc bài này của tôi, xin ngồi lên cao nhận của tôi một lạy.

Anh đúng là một bậc Thầy, dù là thầy lừa đảo, nhưng tôi vẫn phải cúi đầu ngưỡng mộ anh. Khi anh dắt cả một đám 6, 7 con người thấp nhất là đại học, cao nhất là phó tiến sĩ, giáo sư… đi chơi một chuyến xa, xa đến nỗi giờ này tôi chưa về đến nhà… vẫn lang thang.

Anh dạy cho tôi một bài học vô giá.

“Cứ tưởng người khác là gà, hóa ra mình đang là thóc.”

Cúi đầu cảm tạ anh, dù chưa biết tên và chưa một lần gặp lại.